O Δήμος

Η οικονομική κρίση, εκτός από τις πρακτικές αλλαγές που φέρνει στο βιοτικό επίπεδο πολλών οικογενειών, επηρεάζει ψυχολογικά τα παιδιά και τους εφήβους με πολλούς τρόπους. Είτε μέσω των αλλαγών στον τρόπο ζωής της οικογένειας, είτε μέσω των αλλαγών στην ψυχολογική κατάσταση των γονέων (αν π.χ. έχουν χάσει τη δουλειά τους), είτε μέσω των στάσεων που προβάλλονται ιδιαίτερα από τα ΜΜΕ.

Τα παιδιά δε ζουν σε μια μαγική γυάλα. Ακόμη κι αν στη δική τους οικογένεια δεν υφίστανται προβλήματα βιοτικού επιπέδου, απορροφούν και εισπράττουν το αίσθημα της περιρρέουσας ατμόσφαιρας, που αυτή τη στιγμή υπάρχει στη χώρα μας. Μια ατμόσφαιρα που χαρακτηρίζεται από φόβο, θυμό, έλλειψη ελπίδας και προοπτικής για το μέλλον, αλλά και πλήρη απαξίωση της έννοιας της κοινωνικής δικαιοσύνης. Καθώς, λοιπόν, βιώνουν την οικονομική και κοινωνική κρίση σε μια τρυφερή ηλικία, όπου διαμορφώνεται η κοσμοθεωρία τους, η αντίληψή τους για τη ζωή, είναι σημαντικό να φροντίσουμε να έχουν υγιείς τρόπους να την ερμηνεύσουν και να ανταποκριθούν σε αυτήν.
Είναι ανέφικτο, αλλά και ανεπιθύμητο, να τα απομονώσουμε από την πραγματικότητα, ώστε να μη βλέπουν τις δυσκολίες. Αυτό που χρειάζεται να γίνει είναι να νοηματοδοτήσουν υγιώς όσα παρατηρούν και βιώνουν.

Ένας συνήθης, μη υγιής τρόπος ερμηνείας είναι ο φόβος της έλλειψης με βαθιά αρνητικές πεποιθήσεις, όπως: «Τα λεφτά δεν είναι ποτέ αρκετά», «Δεν θα έχω ποτέ αρκετά λεφτά στη ζωή μου», «Οι άνθρωποι υποφέρουν για τα λεφτά», «Δεν θα καταφέρω να επιβιώσω», «Κανείς δεν νοιάζεται για κανένα», «Οι άνθρωποι πατούν επί πτωμάτων για τα λεφτά», «Ας αρπάξω όσο περισσότερα μπορώ, αλλιώς θα το κάνουν οι άλλοι πριν από εμένα».

Αυτές οι θεμελιώδεις αρνητικές πεποιθήσεις υπάρχουν σε πολλούς ενήλικες, ακόμη και αν δεν εκφράζονται ρητά. Επειδή οι ασυνείδητες πεποιθήσεις είναι τόσο θεμελιώδεις, καταλήγουν να υπαγορεύουν τη συμπεριφορά μας, τις επιλογές μας, τα σχόλιά μας, ακόμη και τη στάση του σώματός μας. Μέσα από αυτά τα κωδικοποιημένα μηνύματα, οι αρνητικές πεποιθήσεις των ενηλίκων επηρεάζουν τα παιδιά, χωρίς τα ίδια να το καταλαβαίνουν.

 Αν παραμείνουν κρυμμένες κι ανέπαφες, χωρίς να τεθούν υπό αμφισβήτηση, μέσα από κάποια συζήτηση για παράδειγμα, μπορούν να επηρεάζουν τη ζωή και τις αποφάσεις ενός παιδιού για πολλά χρόνια μετά.
Για να μπορέσουμε να βοηθήσουμε τα παιδιά  είναι σημαντικό να αναρωτηθούμε πως εμείς οι ενήλικες αντιμετωπίζουμε τα εμπόδια και τις δυσκολίες της ζωής και τι είδους πρότυπα δίνουμε σε κείνα. Για να μπορέσουμε εμείς οι ίδιοι να γίνουμε πηγή δύναμης και αισιοδοξίας, χρειάζεται να  μάθουμε να διαχειριζόμαστε το άγχος μας, να αποκτήσουμε ευελιξία ώστε να προσαρμοζόμαστε στις αλλαγές, να αναζητάμε τις εναλλακτικές που υπάρχουν και να παίρνουμε δύναμη από τις σχέσεις μας με τους άλλους.

Σε αυτή την διαδρομή, όμως, πολλές φορές μπορεί να αισθανθούμε ότι δεν έχουμε τη δύναμη να αντιμετωπίσουμε τη πίεση, την αγωνία, την ανασφάλεια ή /και τις ενοχές,  με αποτέλεσμα να νιώθουμε μόνοι. Όταν βρισκόμαστε αντιμέτωποι με τέτοιου είδους δυσκολίες, είναι σημαντικό να γνωρίζουμε ότι χρειάζεται να πάρουμε στήριξη και βοήθεια από ειδικούς ή  ακόμα και  από  άλλους ανθρώπους που μπορούν να μας συμπαρασταθούν.

 ΤΙ ΜΠΟΡΩ ΝΑ ΚΑΝΩ ΓΙΑ ΝΑ ΒΟΗΘΗΣΩ ΤΑ ΠΑΙΔΙΑ ΚΑΙ ΤΟΥΣ ΕΦΗΒΟΥΣ:

- Συζητάμε για τα θέματα αυτά μαζί τους με τρόπο ανοιχτό, εποικοδομητικό κι αισιόδοξο για  να τα διδάξουμε να σκέφτονται  θετικά  όπως: «Έχω όσα πραγματικά χρειάζομαι», «Ό,τι και να γίνει, θα τα καταφέρω», «Υπάρχουν αρκετά για όλους», «Μου αξίζει να πετύχω», «Έχω καλούς ανθρώπους στη ζωή μου».

- Αποφεύγουμε να χρησιμοποιούμε εκφράσεις φόβου μπροστά στα παιδιά, π.χ. «τι θα απογίνουμε», «θα μας καταστρέψουν», «σε λίγο δεν θα έχουμε να φάμε» κλπ… Το  φόβο μας  είναι σημαντικό να τον εκφράσουμε σε κάποιον ενήλικα που μας καταλαβαίνει και μπορεί να μας υποστηρίξει. Καλό όμως είναι να μη μας βλέπουν τα παιδιά εκτός ελέγχου. Για τα παιδιά, εμείς είμαστε η ασπίδα προστασίας τους. Χρειάζονται να νιώσουν ότι θα τα προστατέψουμε. Αν μας βλέπουν πανικόβλητους, νιώθουν πολύ ευάλωτα και μόνα, κάτι το οποίο δεν κατανοούν και βέβαια δεν μπορούν να ελέγξουν, κάτι που μπορεί να τα οδηγήσει σε έντονο άγχος.

Το ενδιαφέρον είναι ότι πολλές από αυτές τις εκφράσεις καταστροφής, εμείς οι μεγάλοι τις λέμε, ελαφρά τη καρδία, χωρίς συχνά να τις πολυπιστεύουμε και μετά τις ξεχνάμε! Για τα παιδιά όμως οι λέξεις έχουν μεγάλη βαρύτητα και συχνά τις παίρνουν τις μετρητοίς! 

Άρα λοιπόν, λέμε στα παιδιά, όταν προκύψει στην κουβέντα: «Ναι, υπάρχει η κρίση, τα πράγματα είναι στενόχωρα για όλους, αλλά μην ανησυχείς, εμείς είμαστε εδώ, ξέρουμε πώς να το διαχειριστούμε κι όλα θα πάνε καλά».

- Επίσης πολύ συχνά τα παιδιά μπορεί να νιώσουν εκείνα υπεύθυνα να βοηθήσουν την οικογένεια. Νιώθουν ενοχή κι ευθύνη που δεν τους αναλογεί, π.χ. «Ο μπαμπάς φαίνεται δυστυχισμένος. Πρέπει να κάνω κάτι για να  σώσω την οικογένειά μου». Πολύ συχνά καταλήγουν να υιοθετούν ενοχικά το ρόλο του γονιού. Όσο βλέπουν να αποτυγχάνουν (καθώς δεν είναι στη δύναμή τους να κάνουν το μπαμπά ευτυχισμένο), νιώθουν ακόμη πιο ένοχα κι αγχωμένα. Μπορούμε όμως να τους πούμε, αν το φέρει η κουβέντα ότι:«Ναι, είμαι αγχωμένος/ στεναχωρημένος/ προβληματισμένος για οικονομικά θέματα», αλλά θα πρέπει πάντα να συμπληρώσουμε: «Μην ανησυχείς για μένα, δε φταις εσύ, το διαχειριζόμαστε και θα βρούμε τη λύση.»

Έτσι δείχνουμε ότι έχουμε τον έλεγχο και την ευθύνη του εαυτού μας.

- Τα παιδιά αντιλαμβάνονται επίσης την μεγάλη κοινωνική αδικία που συντελείται αυτή τη στιγμή σε βάρος του λαού, όχι μόνο του δικού μας, αλλά και άλλων. Τα παιδιά δεν έχουν ανοσία στα μηνύματα της τηλεόρασης ή των κοινωνικών αναταράξεων. Βλέπουν την ατιμωρησία αλλά και την εξαθλίωση που υπάρχει στη κοινωνία μας. Ο θυμός που προκύπτει δεν είναι απαραίτητα αρνητικός, αρκεί να λειτουργήσει ως δημιουργική δύναμη, παρά καταστροφική.

Ας θυμίσουμε στα παιδιά μας ,αλλά και στον εαυτό μας ότι το χρήμα δεν είναι το παν. Τα παιδιά, αν έχουν τα απαραίτητα, μπορούν να ζήσουν ευτυχισμένα σε μια οικογένεια, όπου υπάρχει το ψυχικό απόθεμα αγάπης κι αισιοδοξίας. Τα παιδιά δε θα στερηθούν τόσο πολύ τα υλικά αγαθά, αν και πολλές φορές φαίνεται να προσκολλούνται σε αυτά, γιατί τους λείπουν άλλα ουσιαστικότερα.

- Ας προβάλλουμε εμείς τη θετική σκέψη και την αισιοδοξία ότι κάτι καλό θα προκύψει στο τέλος. Αν δεν μπορούμε εμείς να αντιμετωπίσουμε το μέλλον, πώς θα το κάνουν εκείνα;  Με το παράδειγμά μας τα διδάσκουμε.
Αν προκύψουν πρακτικές αλλαγές στη ζωή του παιδιού, μπορούμε να συζητήσουμε μαζί του ότι η αλλαγή είναι μέρος της ζωής κι ότι με κάθε αλλαγή ανοίγονται νέες ευκαιρίες.  Μπορεί από μια αλλαγή (π.χ. αλλαγή πόλης, σχολείου κλπ.) να προκύψουν ακόμη καλύτερα πράγματα, οπότε ας μην τη φοβούνται. Μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε αυτόν τον χρόνο για δημιουργικές δραστηριότητες με τα παιδιά, όπως θέατρο, ζωγραφική, αθλητισμός, περπάτημα στη φύση, μελέτη μέσω διαδικτύου ή δημόσιας βιβλιοθήκης, λύσεις σχετικά ανέξοδες, που  όμως καλλιεργούν την ψυχή τους, αντί να τα αφήνουμε μόνα τους να βρίσκουν διέξοδο στα βιντεοπαιχνίδια.
Ας φροντίσουμε να δίνουμε χρόνο και προσοχή σε όλα τα παιδιά μέσα στην οικογένεια, ώστε να μην υπάρχει ανταγωνισμός μεταξύ τους.

- Όσον αφορά τους εφήβους, αρκετοί από αυτούς έχουν υιοθετήσει μια στάση εγκατάλειψης, παραίτησης ή την απελπισμένη στάση ότι «με την Ελλάδα δεν γίνεται τίποτα», «η Ελλάδα πάντα θα μας προδίδει» και δηλώνουν: «Θέλω να φύγω από την Ελλάδα». Παρότι είναι κατανοητή η απογοήτευση, χρειάζεται να συζητήσουμε με τους νέους μας, να δούμε αυτή τη «φυγή» λίγο πιο αντικειμενικά. Επειδή λειτουργεί λίγο και ως χίμαιρα, ότι «θα πάω εκεί έξω», στο «μαγικό εξωτερικό», όπου όλα θα είναι τέλεια και πολιτισμένα, ενώ αυτή η χώρα, αυτός ο λαός είναι καταδικασμένος για πάντα…

Θα πρέπει λοιπόν να καταρριφθούν κάποιοι μύθοι.  Ακόμη και στο εξωτερικό δεν είναι τα πράγματα τέλεια. Η οικονομική κρίση έχει ήδη ή θα χτυπήσει και άλλες χώρες. Δεν σημαίνει ότι αποτρέπουμε μια σωστά μελετημένη απόφαση για μετανάστευση, αν αυτό πραγματικά θέλει ο έφηβος και αν είναι  αναγκαία λύση. Όμως ας τους βάλουμε ένα ερωτηματικό σχετικά με την ουτοπία του εξωτερικού και της φυγής. Νιώθουν ότι φεύγοντας από εδώ, θα φύγουν  και από τα προβλήματα;

Είναι πολύ σημαντικό να τους περάσουμε το μήνυμα ότι στη ζωή υπάρχουν προβλήματα. Ίσως υπάρχει ΕΔΩ τρόπος να αντιμετωπισθούν τα προβλήματα. Ίσως μπορώ να φτιάξω ΕΔΩ τη δική μου «ουτοπία», να την δημιουργήσω με το δικό μου τρόπο,  χωρίς να περιμένω από κάποιον άλλον. Ίσως εδώ υπάρχουν ευκαιρίες που δεν έχω ακόμη ανακαλύψει.

- Οι έφηβοι επίσης επηρεάζονται από τις στατιστικές και από την τρομολαγνεία των ΜΜΕ και διακατέχονται από μια απόλυτη σκέψη «άσπρο-μαύρο»: «Αδύνατον να βρω δουλειά». Κάποιοι έφηβοι έχουν φτάσει στο σημείο να εμφανίζουν σημάδια παραίτησης, ακόμη κι από το διάβασμα, λέγοντας: «Τι νόημα έχει; Και να περάσω,  πού θα μπορέσω να βρω δουλειά;»

Ας τους αποτρέπουμε από τέτοιου είδους αρνητικές σκέψεις, που  προσομοιώνουν  καταθλιπτική παραίτηση.
Μπορούμε εναλλακτικά να τους πούμε: «Πώς το ξέρεις από τώρα ότι δε θα βρεις δουλειά;  Μην ακούς την τηλεόραση, υπάρχουν πολλές δουλειές που δε διαφημίζονται, και, ακόμη και σήμερα, υπάρχουν άνθρωποι που βρίσκουν δουλειά».  Ένα από τα σημαντικότερα εφόδια για την επιβίωση οπουδήποτε είναι η επιμονή.  Ο έφηβος πρέπει να βρει αυτό που τον ενδιαφέρει και να προσηλωθεί στο στόχο του να κάνει πραγματικότητα τα όνειρά του και να δείξει επιμονή σε αυτό. Με τη δέσμευση, την επιμονή και την υπομονή ανοίγουν οι πόρτες. Αν παραιτηθούν πριν ακόμη προσπαθήσουν, αυτό δε θα οδηγήσει πουθενά. Ένα αντεπιχείρημα είναι ότι οι οικονομίες πάντα λειτουργούν με κύκλους ύφεσης κι ανάπτυξης, δε σημαίνει δηλαδή ότι θα είναι για πάντα έτσι. Ένα άλλο αντεπιχείρημα είναι ότι μπορεί η Ελλάδα να μπήκε πρώτη στην κρίση, αλλά ίσως να είναι και η πρώτη που θα βγει. Ας παροτρύνουμε τον έφηβο να επιμείνει ότι «εγώ θα τα καταφέρω, θα κάνω το καλύτερο που μπορώ. Μαζί με εμένα υπάρχουν και πολλοί άλλοι κι έχουμε τη δύναμη να παλέψουμε για κάτι καλύτερο στη χώρα μας».

- Τα παιδιά και οι έφηβοι επίσης λαμβάνουν τα μηνύματα της απαξίωσης της κοινωνικής δικαιοσύνης και της ισοπέδωσης της ανθρώπινης αξίας, όταν βλέπουν ανθρώπους που έχουν οδηγηθεί σήμερα στην εξαθλίωση. Είναι σημαντικό να βρούμε άλλα παραδείγματα για να τους διδάξουμε  το σεβασμό στην αξία του ανθρώπου. Εναλλακτικές οδούς, όπως εθελοντικές οργανώσεις, οργανώσεις αλληλεγγύης σε γειτονιές που στηρίζουν τους ευάλωτους, καθώς  και μέσα από τον ποιοτικό χρόνο που αφιερώνουμε εμείς στα παιδιά. Ας τους μιλήσουμε για άλλα κινήματα στον κόσμο, που αγωνίζονται για κοινωνική δικαιοσύνη,  για δίκτυα αλληλεγγύης, ανταλλακτικής οικονομίας, ζωντανά παραδείγματα, όπου οι άνθρωποι βοηθούν ο ένας τον άλλον. Αυτό είναι πολύ σημαντικό για να μην καταρρακωθεί η εμπιστοσύνη τους στην ανθρώπινη κοινωνία.

- Η ισοπέδωση της ανθρώπινης αξίας και της ανθρώπινης αξιοπρέπειας είναι το χειρότερο μήνυμα της σημερινής κοινωνικο-οικονομικής κρίσης και  για αυτό κι εμείς πρέπει να κάνουμε το ακριβώς αντίθετο. Να στηρίξουμε και να νοιαστούμε όσο μπορούμε ο ένας τον άλλον . Ας τους διδάξουμε με το παράδειγμά μας, να προσεγγίσουν τον πιο αδύναμο. Ας πάρουμε την πρωτοβουλία να δραστηριοποιηθούμε στην αρωγή κι αλληλεγγύη μέσα από κατάλληλες εθελοντικές οργανώσεις. Αυτό θα τα κάνει να νιώσουν ασφαλή, γιατί βλέπουν ανθρωπιά. Θα τα κάνει επίσης να νιώσουν δυνατά- γιατί εκείνος που επιμένει να λειτουργεί καλοπροαίρετα, δύσκολα τον αγγίζει ο φόβος.
Ας τους δώσουμε ελπίδα και θετική οπτική, αισιοδοξία. Ας τους ρωτήσουμε «Αν μπορούσαν να προκύψουν κάποια καλά από την κρίση, ποια θα ήταν αυτά;» Πώς θα μπορούσαμε να αντιστρέψουμε αυτήν την κατάσταση στην κοινωνία μας σε κάτι θετικό;»

 Σύμφωνα με τη θεωρία της υπαρξιακής λόγοθεραπείας  του Viktor Frankl, οποιαδήποτε δυσκολία μπορεί να αντιμετωπιστεί, αρκεί να βρεθεί το νόημα για το οποίο συμβαίνει. Αν ρωτήσουμε λοιπόν τα παιδιά ποια είναι τα πιθανά νοήματα-διδάγματα για την κρίση,  μέσα από την καρδιά τους, ας είμαστε προετοιμασμένοι για αποκαλυπτικές απαντήσεις.

- Ας τους διδάξουμε ότι μπορούμε να απαντήσουμε στην έλλειψη αξιών, με τις αξίες που έχουμε εμείς μέσα μας. Όταν ζούμε σύμφωνα με τις αξίες μας, δεν γίνεται μόνο η ζωή των άλλων καλύτερη, αλλά και η δική μας. Νιώθουμε ολοκληρωμένοι, νιώθουμε ισχυροί, νιώθουμε ότι έχουμε αξιοπρέπεια και αυτό μας προσθέτει μια αόρατη δύναμη.

Το απόθεμα δύναμής μας είναι σαν να βρίσκεται σε ένα μεγάλο σακί με άμμο. Όταν παραβαίνουμε τις αξίες μας, όταν συμπεριφερόμαστε άδικα ή εγωιστικά είναι σαν να τρυπάμε το σακί  και η δύναμή μας φεύγει προς τα έξω. Παρότι τα αποτελέσματα μπορεί να μη γίνονται άμεσα ορατά, όταν χρειαστούμε τη δύναμή μας για οποιαδήποτε είδους μελλοντική ανάγκη, δε θα την έχουμε. Με την πίστη στον εαυτό μας και τη σύνδεση με άλλα άτομα με αντίστοιχες αξίες μπορούμε να σταθούμε επάξια στις προκλήσεις της ζωής .
 

ΠΗΓΗ: Κέντρο Πρόληψης Κατά των Ναρκωτικών Νομού Ρεθύμνης www.prolipsis.gr