Ναοί και υπολείμματα ναών
Στο Πισκοπιανό, εξωτερικά του νότιου τοίχου του ναού της Παναγίας, που είναι κτίσμα του 19ου αιώνα, σώζεται ο νότιος τοίχος ενός μικρού καμαροσκεπούς ναού με υπολείμματα τοιχογραφιών, που σήμερα είναι ελάχιστα ορατά μπορούμε να αναγνωρίσουμε μια ολόσωμη Παναγία Βρεφοκρατούσα και δύο ολόσωμους Αγίους, ενώ ένας ακόμη Άγιος υπήρχε κάτω από το ενισχυτικό τόξο.
Στην ίδια περίοδο πρέπει να ενταχθεί ο ναΐσκος που ενσωματώθηκε ως ιερό στην εκκλησία του Αγίου Βασιλείου στο Κουτουλουφάρι, κτίσμα του 19ου αι.
Στο μικρό ακρωτήριο Άγιος Γεώργιος που βρίσκεται δυτικά του Λιμένα Χερσονήσου προς τον Ανισαρά υπάρχει μικρός, δίκλιτος και διμάρτυρος καμαροσκεπής ναός. Το βόρειο κλίτος του είναι αφιερωμένο στον Άγιο Γεώργιο, με το όνομα του οποίου είναι σήμερα γνωστός ο ναός. Τα δύο ιερά με τις ημικυκλικές κόγχες επικοινωνούν μεταξύ τους με χαμηλωμένο τόξο. Οι τοίχοι έχουν εξαιρετικά μεγάλο πάχος σε σχέση με το μικρό μέγεθος της εκκλησίας. Εξωτερικά υπάρχει αγίασμα βάθους 1,5μ. Πιθανολογείται η χρονολόγησή του στη βυζαντινή περίοδο.
Σε νησίδα που απέχει ελάχιστα από την απόληξη του ακρωτηρίου και πρέπει να αποκολλήθηκε από την ξηρά μετά από καθίζηση υπάρχουν ίχνη τοιχοποιίας που ανήκουν σε ναό αφιερωμένο στον Άγιο Αντώνιο. Οι κατάλογοι της ενετοκρατίας αναφέρουν την ύπαρξη μονής γύρω από το σημερινό ναΐσκο του Αγίου Γεωργίου, αφιερωμένης στον Άγιο Γεώργιο τον Ακρολιναδιώτη. Ίχνη από τοιχοποιίες υπάρχουν στα βόρεια και δυτικά του ναού.
Κατά την περίοδο της ενετοκρατίας ιδρύθηκε Μονή αφιερωμένη στον Άγιο Ιωάννη τον Πρόδρομο, στα μισά της απόστασης Πισκοπιανού και μεγάλης Χερσονήσου. Το μοναστήρι σχετίζεται με τον ποιητή του Φουρτουνάτου Μάρκο Αντώνιο Φώσκολο (1597-1662) που πιθανότατα επιτέλεσε επίτροπος της μονής. Αν κάτι τέτοιο ισχύει, τότε η μονή πρέπει να είχε ιδρυθεί πριν από τις αρχές του 17ου αιώνα. Σήμερα σώζεται μόνο το Καθολικό, ενώ ο υπόλοιπος χώρος έχει μετατραπεί σε νεκροταφείο της Μεγάλης Χερσονήσου. Ο ναός είναι μονόχωρος, καμαροσκέπαστος, με αναγεννησιακά αετώματα στο υπέρθυρο της δυτικής εισόδου και στα παράθυρα.
Τέλος, η μικρή εκκλησία της Αγίας Παρασκευής, στο βόρειο πρανές του βράχου του Καστρίου, είναι χτισμένη σε σπηλαιώδες άνοιγμα και παρουσιάζει δύο οικοδομικές φάσεις.
Πηγές
Συθιακάκη- Κριτσίμαλλη Βασιλικη, "Μνημειακή τοπογραφία της περιοχής του Δήμου Χερσονήσου τους αρχαίους χρόνους", Η Χερσόνησος των αιώνων, Δήμος Χερσονήσου 1999-2002.
Ο.π., "Μνημειακή τοπογραφία της περιοχής του Δήμου Χερσονήσου τους Χριστιανικούς Χρόνους»
Γκαλανάκη Καλλιόπη (ed.), Χερσόνησος, Κτερίσματα της Ελληνιστικής περιόδου, Δήμος Χερσονήσου, 2006.
